نگارنده با اشاره به مختصات فرهنگی ایران در ادوار تاریخی، همانند «ایرانیت»، «دینداری»، «شاهنشاهی»، «تنوع فرهنگی»، «تساهل فرهنگی» و «پیوستار فرهنگی»، معتقد است فرهنگ، ...
بیشتر
نگارنده با اشاره به مختصات فرهنگی ایران در ادوار تاریخی، همانند «ایرانیت»، «دینداری»، «شاهنشاهی»، «تنوع فرهنگی»، «تساهل فرهنگی» و «پیوستار فرهنگی»، معتقد است فرهنگ، علی‌رغم تجربة تغییرات ـ که ذاتی پدیده‌های اجتماعی است ـ از یک سری عناصر پایدار برخوردار است که از آن با تعبیر «روح ملت‌ها» نام می‌برند. مقالة حاضر در صدد پاسخ گفتن به این سؤال اساسی است که فرهنگ ایرانی، علی‌رغم زمینه‌های گسست، چگونه و با چه سازوکاری توانسته است انسجام طولی و عرضی خود را حفظ کند و مشکل هویتی ایران در سدة اخیر چیست و جنبش‌های گذشته در پی حل کدامین مسائل و مشکلات هستند؟
با مطالعة اسناد تاریخی، در پاسخ می‌توان این فرضیه را برگزید که ایران به دلیل «تنوع جغرافیایی» و «موقعیت جغرافیایی»، در طول تاریخ دارای تنوع بوده و بدین جهت، همواره زمینه برای گسست اجتماعی آن فراهم بوده است. از سوی دیگر، «تفرد معنوی» با دو ویژگی اعتقاد به مبدأ توحیدی و آیندة روشن، خواستار انسجام تاریخی است. ایرانیان برای فائق آمدن بر مشکل «انسجام اجتماعی» و «گسست»، به ایدة «حکیم حکم» رهنمون شدند که در نظام شاهنشاهی تبلور یافت.
فرهنگ ایرانی با تمسک به نظام مذکور، علی‌رغم مواجهه با بحران‌های مهمی همچون بحران هلنی، بحران ترکی، و بحران عربی، کلّیت خود را حفظ نموده، توانست عناصر بیگانه را بدون اینکه ماهیت ایرانی خود را از دست بدهد، جذب و هضم نماید. مهم‌ترین بحران ایرانی در قرن اخیر مواجهه با مدرنیتة غربی است. نظام شاهنشاهی به دلیل میل به استبداد و عدم سازگاری با تغییرات محیطی، بی‌کفایتی خود را در پاسخ به مطالبة تاریخی ایرانیان، مبنی‌بر صیانت از کلّیت روح ایرانی، از دست داد؛ ازاین‌روی، جنبش های اصالت‌خواه شکل گرفت.
جنبش‌های ایران را، از جمله مشروطه و انقلاب اسلامی که عموماً با شعار «استقلال‌خواهی»، «دین‌مداری» و «استبدادستیزی» در واکنش به استبداد داخلی وتهاجم فرهنگی غرب به منصة ظهور رسیدند، می‌توان در جهت جذب و هضم مدرنیتة غربی تفسیر نمود که در صدد است اصالت ایرانی را همانند سال‌های متمادی سه‌هزارساله صیانت نماید. نظام ولائی مبتنی بر انقلاب اسلامی درواقع پاسخی است به مطالبة تاریخی ایرانیان، مبنی‌بر وجود «حکیم حکم» که بتواند ضمن پاسداشت تنوع فرهنگی، از اصول دینی و هویت ملی حراست کند.
